اشاره

شب قدر، بزرگ ترین، شریف ترین، پرارج ترین و پر رمز و رازترینِ شب ها در چرخه زمان است. به راستی که سخن گفتن درباره این شب مبارک، بسیار مشکل است. کدام خامه است که در وصف این شب نشکند و کدام لسان است که در توصیف این شب قاصر نگردد و کدام عقل و تدبیر است که در فهم آن مبهوت و متحیر نماند؛ شبی که به فرموده حضرت امام صادق علیه السلام ، قلب ماه رمضان، به شمار می آید. این چه شب عزیزی است که دل عاشقان و سالکان کوی دوست را ربوده و آنان را، به راستی چنان مست و از خود بی خود کرده که یارای سخن گفتن در موردش را ندارند، دهانشان را دوخته و سکوت را پیشه آنان ساخته است.

گسترده ترین سفره رحمت

شب قدر، گسترده ترین سفره رحمت و پرنعمت ترین مائده لطف خداست. شب قدر، شب گشودن سفره دل و ریختن اشک نیاز و فصل گریستن چون ابربهار در آستان آفریدگار غفّار است. در شب قدر، روبه روی آینه محاسبه می نشینیم و چهره جان را بی غبار می بینیم و با باران اشک، دل را در سحر رحمت و مغفرت شست و شوی می دهیم. شب قدر، فرصتی است تا چهره دل را با آب توبه بشوییم و پاک تر گردیم و به فطرت بی عیب خویش برگردیم. رمضان، موعد عروج است و شب قدر، میعاد بیداران و معراج شب زنده داران. شب قدر، شب احیای خویش با دم مسیحایی دعاست. شب قدر، برای آن است که قدر خویش را بشناسی، تقدیر خویش را رقم زنی، قدرت اراده و انتخاب را بیازمایی و خویشتنِ جدید را با قلم توبه و جوهر اشک، ترسیم کنی. حیف اگر در شب قدر، قدرِ خود نشناسیم!

بهترین شب

در بهترین ماه سال که در آن، آدمیان به ضیافت الهی دعوت شده اند، بهترین شب قرار دارد. در قرآن شریف، در سوره دخان آیه 3، آن شب به شبی پربرکت متصف شده است. نیز در سوره مبارک قدر می خوانیم: «شب قدر، از هزار ماه برتر است». چه برکتی بالاتر از این که یک شب، هم سنگ هزار ماه، یعنی سی هزار شب یا 83 سال و چهارماه، معادل زندگیِ یک انسان معمولی قرار گیرد؟ مگر آن شب چیست که چنین خاصیتی یافته است؟ برتری شب قدر، در نزول قرآن کریم در آن، و آمدن فرشتگان درگاه الهی به زمین است. پس زهی سعادت که آن را به کمال دریابیم و از آن غفلت نورزیم.

شب قدر در ماه رمضان

در اینکه شب قدر در طول سال بیش از یک شب نیست و آن شب نیز در ماه مبارک رمضان واقع شده، شک و تردیدی وجود ندارد؛ زیرا، خداوند از سویی در آیه 185 سوره بقره می فرماید: «ماه رمضان، ماهی است که قرآن در آن نازل شده است»، و از سوی دیگر، در آیه اول سوره قدر می خوانیم: «ما آن، یعنی قرآن را در شب قدر فرو فرستادیم». از ضمیمه کردن این دو آیه مبارک، چنین نتیجه گیری می شود که شب قدر، از ماه مبارک رمضان بیرون نیست و حتما در این ماه قرار دارد.

تعیین شب قدر

می دانیم که شب پرارج قدر، حتما در ماه مبارک رمضان واقع شده است، ولی اینکه کدام یک از شب های عزیز این ماه شب قدر است، برای ما معلوم نیست. در این مورد، در قرآن کریم مطلبی نیامده و روایات معصومان علیهم السلام نیز، شبی به خصوص را به عنوان شب قدر تعیین نکرده اند. از بعضی از روایات، معلوم می شود که شب قدر، حتما در دهه آخرماه مبارک رمضان قرار دارد؛ چنانکه حضرت علی علیه السلام فرمود: هنگامی که از رسول خدا صلی الله علیه و آله از شب قدر پرسیده شد، فرمود: «شب قدر را در دهه آخر ماه رمضان بیابید». نیز در برخی روایات دیگر، یکی از سه شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان به عنوان شب قدر معرفی شده است؛ چنانکه امام صادق علیه السلام فرمود: «شب قدر را در بین شب های نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم طلب کن».

علت مخفی بودن شب قدر

بدون تردید رمضان هر سال، یک شب قدر در دل خود پنهان دارد و برای ما معلوم نیست که این دُرّ گران بها، در صدف کدام شب پرارج نهفته شده است. به راستی علت این مخفی کاری چیست؟ حضرت علی علیه السلام فرمودند: «به یقین می گویم که خداوند آن شب را به خاطر توجه بیشتر به شما، مخفی نگه داشته است؛ زیرا اگر آن شب را برای شما آشکار و معیّن می کرد، فقط به دنبال اعمال و فضیلت های آن شب می رفتید و شب های دیگر را فراموش می کردید».

شب قدر تا قیامت باقی است

بعضی، عقیده دارند که شب قدر، مختص زمان و روزگار پیامبر صلی الله علیه و آله است و از میان رفته، و دیگر شب قدری نخواهیم داشت، اما چنین نیست و همه یاران پیامبر و عالمان مسلمان، معتقدند که شب قدر، تا قیام قیامت باقی است. از ابوذر غفاری نقل است که گفت: به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله گفتم: ای پیامبر، آیا شب قدر و نزول فرشتگان در آن شب، تنها در زمان پیامبران وجود دارد و چون پیامبران از دنیا رفتند، دیگر شب قدری نیست، فرمود: «نه، بلکه شب قدر، تا قیامت وجود دارد».

شب قدر در کلام امام رحمه الله

رهبر کبیر انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی رحمه الله در سخنانی، درباره شب قدر و اهمیت آن می فرماید: «شب قدر... شبی است که احیای آن سنت الهی است و قدر و منزلت آن، از هزار ماهِ منافقان والاتر است. شبی است که مقدرات خلق در آن شب پایه ریزی می شود... در شب قدر، مسلمانان با شب زنده داری و مناجات، خود را از قید بندگیِ غیرخدای تعالی که شیاطینِ جن و انس اند، رها کرده و به عبودیت خداونددر می آیند».

شب قدر در کلام رهبری

مقام معظم رهبری، حضرت آیت اللّه خامنه ای، درباره اهمیت شب قدر می فرماید: «در ماه رمضان... دل هایتان را هر چه می توانید با ذکر الهی نورانی کنید تا برای ورود در ساحت مقدس لیلة القدر آماده شوید... ؛ شبی که فرشتگان، زمین را به آسمان متصل می کنند، دل ها را نورباران و محیط زندگی را با نور فضل و لطف الهی منوّر می کنند. شب سِلم و سلامت معنوی،... شب سلامت دل ها و جان ها. شب شفای بیماری های اخلاقی، بیماری های معنوی، بیماری مادّی و بیماری های عمومی و اجتماعی که امروز متأسفانه، دامان بسیاری از ملت های جهان، از جمله ملت های مسلمان را گرفته است. سلامت از همه این ها در شب قدر ممکن و میسّر است، به شرطی که با آمادگی وارد شب قدر بشوید». ایشان در جای دیگری می فرماید: «این شب را قدر بدانید و آن را به دعا و توجه و تفکر و تأمل در آیات خلقت و تأمل در سرنوشت انسان... بگذرانید».